 |
3. Administracja powiatu oleckiego
Po całkowitym podbiciu ludności pruskiej Krzyżacy dokonali podziału jej kraju na komturie, których ośrodki administracyjne znajdowały się nad Zalewem Wiślanym w Elblągu, Bałdze, Brandenburgu (Pokarminie) i Królewcu. Wąskimi pasami rozciągały się obszary owych komturii z północy w kierunku południowym ku polskiej granicy. Późniejszy powiat olecki, północna część ełckiego oraz powiat giżycki podlegały administracji w odległym Pokarminie, którego komturowie wyręczali się w zasiedlaniu nadgranicznych obszarów puszczy urzędnikami wójtostwa w Lecu, (Giżycku), powstałego około 1430 roku. Ci wójtowie i prokuratorzy leccy zakładali pierwsze osady na ziemi oleckiej w czasach krzyżackich: Sobole, Gąsiorowo, Babki Gąseckie, Jelitki, Niedźwiedzkie i in.
Kiedy kolonizacja puszczy sudowskiej nad granicą litewską nabrała większego rozmachu, powstała potrzeba stworzenia w tym rejonie lokalnego ośrodka administracyjno-gospodarczego. W ten sposób utworzono na przełomie XV i XVI wieku w Stradunach komornictwo, które po sekularyzacji Zakonu w roku 1525 przekształcono w starostwo straduńskie.
Pierwszymi zarządcami nowej jednostki administracyjnej byli: burgrabia Thomas Kandeler (1507-1518), Hans von Breitenbach (1519-1520) oraz burgrabia Peter Schwartz (1525-1533). W latach 1530—1544 starostą w Stradunach był Caspar von Aulack, wymieniany też jako Schlesinger; jego żoną była Margarete von Kracht. Podczas jego kadencji założone zostały niektóre wsie na ziemi oleckiej, m. in. Mieruniszki w roku 1537.
W latach 1545-1550 starostą książęcym w Stradunach był Michael von Eysack, a po nim – w latach 1551-1560 – Krzysztof von Glaubitz, który otrzymał w roku 1565 starostwo straduńskie w zastaw z powodu trudnej sytuacji ekonomicznej Prus Książęcych. Lorenz von Halle, który piastował urząd starosty w latach 1561-1568, zaczął podczas swego urzędowania nazywać się starostą z Olecka. Dodajmy, że w czasie trzymania starostwa w zastawie przez Krzysztofa Glaubitza zaczęto stopniowo przenosić jego urząd do Olecka.
Co do kolejności, a nawet nazwisk pierwszych starostów straduńskich, nie ma całkowitej pewności. Max Toeppen w swej „Historii Mazur” wymienia następujących zarządców: Anton von Lewald (1530), Caspar von Aulack (1532), Sebastian von Lehndorff (1540) i ponownie Caspar von Aulack (1542, 1544). Po roku 1560 urząd starostów oleckich sprawowali kolejno: Lorenz von Halle (1561-68), Heinrich von Kracht (1570-1581), Peter von Podewils (1587-1590), wymieniany w 1595 roku jako dzierżawca urzędu starostwa; Rufus von Glaubitz (1590-1596), Sebastian von Lehndorff (1601-3,1610) – właściciel wielu majątków, z których Chełchy i Doliwy odziedziczył jego syn Albrecht – oraz Balthasar von Fuchs (1613-1624) radca krajowy, właściciel wsi Markowskie, znany ze swego zapisu dwunastu tysięcy grzywien na rzecz uniwersytetu królewieckiego, przewidującego poprawę uposażenia kaznodziei i kantora w Olecku.
Do końca XVII wieku starostwem oleckim zarządzali: Hans Albrecht von Perbandt (1625-1628), Krzysztof Joachim von Packmohr (1632-1636), Zygmunt von Wallenrodt (1645), Wolf von Creytzen (1645-1653), Krzysztof Albrecht von Schönaich (1653-1656) – budowniczy zamku oleckiego, zmarły w roku tragicznego najazdu Tatarów – oraz inny nie mniej tragiczny starosta – Christian Ludwig von Kalkstein (1656-1660), który z wyroku mściwego elektora pruskiego został zgładzony w kłajpedzkim więzieniu.
Heinrich von Wallenrodt był starostą w latach 1658-9 i 1666, Hans Albrecht von Königsegg – 1670-1677, Georg Heinrich von Perbandt 1684-1688, Friedrich Wilhelm von Lesgewang 1688-1695, wreszcie Friedrich von Tettau (1701-1711), późniejszy „rzeczywisty tajny minister finansów i wojny” w rządzie w Królewcu.
Kolejni starostowie oleccy nie pełnili swego urzędu sami, lecz wyręczali się swoimi zarządcami (Lesgewang,baron von Heydeck, von Hirsch, von Lossow, von Brauchitsch i in).
Należeli do nich przedstawiciele sfer arystokratyczno-wojskowych, którzy tytuł starostów piastowali honorowo w uznaniu swoich zasług dla państwa i dynastii królewskiej.
Tytularnymi więc niejako starostami w Olecku byli w pierwszej połowie XVIII wieku hrabia Krzysztof von Dohna, hrabia Aleksander von Donhoff, generał Fryderyk von Egel, hrabia von Posadowski, generał-major von Schwerin i inni.
W roku 1752 została przeprowadzona w Prusach – przygotowywana już od pewnego czasu – reforma administracji publicznej. Dotychczasowi starostowie (Amtshauptmann) pozbawiani byli bowiem stopniowo uprawnień w dziedzinie wojskowości, finansów i wymiaru sprawiedliwości. Obecnie okręg natangijski, w którego skład wchodziło trzynaście starostw państwowych i dwa dziedziczne, podzielono na cztery jednostki administracyjne, zwane powiatami (der Kreis). Powiat olecki oprócz dotychczasowego starostwa, na terenie którego znajdowały się komornictwa w Olecku, Połomie, Cichach, Cimochach i Stradunach, obejmował także starostwa ełckie i piskie.
Zmiany te dokonywały się powoli i niektóre formy dawnej administracji utrzymywały się jeszcze w XIX wieku. W roku 1815 król Fryderyk Wilhelm III wydał rozporządzenie dotyczące nowego podziału terytorialnego kraju.
Na czele nowych powiatów ziemskich stanęli starostowie zwani landratami. Wcześniej już jednak, bo w roku 1808, istniały tzw. kamery wojenno-skarbowe w Królewcu, Gąbinie i Kwidzynie, przekształcone w „rządy” regionalne, z których powstały w późniejszych latach rejencje. Powiat olecki włączono do rejencji gąbińskiej. Landraci oleccy z drugiej połowy XVIII i w XIX wieku pełnili stosunkowo krótko swoje obowiązki. Na wyróżnienie zasługują postacie Morsteina (Morsztyna), Lenskiego i Braemera.
Karl Heinrich von Morstein był pierwszym starostą oleckim (1801-1837) urzędującym po nowym podziale terytorialnym w Prusach. Przejawiał dużo troski o wygląd miasta. Był właścicielem majątku w Gutach, a żoną jego była Fryderyka von Buddenbrock. Zmarł w Margrabowej w 1842 roku w wieku 85 lat.
Karl Ludwig von Lenski zajmował stanowisko landrata przez dziesięć lat (1842-1852). Pochodził ze znanej w powiecie rodziny ziemiańskiej. Richard v. Lenski (1829-1918) był dzierżawcą domeny w Cimochach, a Hermann v. Lenski (1817-1891) – właścicielem majątku Lasek koło Olecka.
Po objęciu swego urzędu landrat Lenski zamieścił w „Tygodniku Obwodu Oleckiego” znamienną dla jego poglądów wypowiedź: „Ponieważ dla n a s z e g o p o l s k i e g o k r a j u takowe niemieckie uwiadomienia (sądowe) nie dosyć skutkują, (...) dobrze by wtedy było, gdyby sami zawsze królewskie sądy prosili, żeby takowe uwiadomienia w tygodniku drukować dali nie tylko w niemieckim, ale też i w polskim języku... „
W czasie jego urzędowania odwiedził Olecko w 1845 roku Fryderyk Wilhelm IV. Powodem tej wizyty, którą król wspomina w liście do pani Zimmermann z 1.11.1854r., właścicielki hotelu „Königlicher Hof” przy rynku w Margrabowej, była tragiczna sytuacja ludności na Mazurach, spowodowana ulewnymi deszczami, nieurodzajem i głodem.
Jako ciekawostkę warto przypomnieć okoliczności tej niezwykłej korespondencji królewskiej. Otóż król znany ze swej pasji łowieckiej podczas polowania w lasach mazurskich zatrzymał się w Margrabowej i został gościnnie przyjęty przez Elisabeth Zimmermann, która poczęstowała go przysmakami z siei, złowionych w głębinach okolicznych jezior rynnowych.
Król był zachwycony tymi smakołykami i pani Zirnmermann uznała, że pewnie nie pogardziłby nimi także w Berlinie. W związku z tym wielokrotnie przesyłała mu wędzone mazurskie specjały, aż doczekała się królewskiego listu z podziękowaniem, który wystawiony został dla potomnych w witrynie hotelu „Königlicher Hof”.
Kolejnym starostą oleckim, który odegrał większą rolę w historii powiatu, był Hugo Wilhelm Braemer. Pracował w latach 1894-1919. Za jego czasów przeniesiono w 1897 roku siedzibę starostwa do nowo wybudowanego budynku nad jeziorem przy placu Zamkowym i na jego lata urzędowania przypadły dramatyczne wydarzenia I wojny światowej. Drugiej wojny światowej nie doczekał, gdyż po przejściu na emeryturę zmarł w sierpniu 1939 roku w Berlinie, ale zbudowany w jego czasach gmach starostwa do dziś widnieje na wzgórzu zamkowym na miejscu dawnego zamku.
Po krótkim okresie urzędowania w latach 1919-1920 Paula Walzera nastała w powiecie oleckim era Brunona Wachsmanna, starosty kompetentnego i energicznego, przejawiającego wiele inicjatywy w czasie sprawowania urzędu od 1921 do 1933 roku. Wachsmann urodził się w 1888 roku w Poznańskiem, a studiował w Tibindze, Berlinie i Wrocławiu prawo, które ukończył ze stopniem doktora. Jako oficer brał udział w I wojnie światowej, a później osiadł w Olecku i ożenił się w 1924 roku z wdową po Tolsdorffie, pochodzącą z rodziny von Lenski. Z nazwiskiem starosty Wachsmanna wiąże się szereg inwestycji i inicjatyw społeczno-gospodarczych na terenie miasta i powiatu. Należą do nich m. in. budowa pomnika poległych podczas wojny światowej mieszkańców powiatu, który odsłonięto w parku miejskim 11 września 1927 roku; budowa odcinka szosy-obwodnicy, przy której stanęła mleczarnia powiatowa; założenie stadionu miejskiego, toru wyścigowego, kąpieliska nad jeziorem, schroniska dla młodzieży, zakładu utylizacyjnego i in. Jednakże po objęciu w Niemczech rządów przez Hitlera w 1933 roku Wachsmann jako tradycyjny polityk i pragmatyczny urzędnik popadł w konflikt z władzami hitlerowskimi, w wyniku czego został zwolniony z zajmowanego stanowiska i po krótkim areszcie śledczym przeniesiony na przymusową emeryturę. Zmarł w 1951 roku w Wiesbaden, gdzie w latach po II wojnie światowej sprawował jeszcze urząd wiceprezydenta miasta.
Ostatni starosta olecki za czasów niemieckich, Walter Tubenthal (1900-1987), objął swój urząd w 1934 roku i piastował go do czasu opuszczenia miasta w początkach roku 1945. Jego administracji podlegał także od roku 1940 powiat suwalski.
Był to człowiek ściśle związany z reżimem hitlerowskim, o czym świadczy powierzenie mu jednocześnie funkcji powiatowego kierownika (Kreisleiter) partii narodowo-socjalistycznej NSDAP.
To on przeprowadzał ewakuację ludności z terenu powiatu i wywóz mienia jesienią 1944 roku; organizował na polecenie gauleitera Ericha Kocha oddziały Volkssturmu i chociaż wielu mieszkańców miasta i powiatu zginęło podczas styczniowej ofensywy wojsk sowieckich w powiecie mrągowskim i na zatłoczonych drogach, prowadzących do Zalewu Wiślanego, on ocalał z wojennego zamętu i dożył w Hamburgu 87 roku życia.
Po 23 stycznia 1945 roku władzę w powiecie sprawowała przez kilka miesięcy radziecka komendantura wojskowa, by ją przekazać następnie w ręce pierwszego polskiego starosty – Janusza Srzednickiego.
Widoki znad Legi Ryszard Demby Olecko 2002
|
|
